In elke webwinkel - nou ja… in bijna elke webwinkel - die sportsupplementen verkoopt vind je producten die de testosteronspiegel zouden moeten verhogen. Op de internetfora zijn de meningen over die dingen verdeeld. Tegenover elke gebruiker met positieve ervaringen staat wel iemand die niks van welke testosteronbooster dan ook moet hebben. “Die krengen werken niet. Als je er al wat van merkt, dan is dat het placebo-effect. En meer niet.”

Omdat ik gebukt ga onder een buitengewoon grote interesse in supplementen, en ook een beetje omdat voor een gewaardeerde opdrachtgever literatuuronderzoek naar een kleine duizend stoffen in sportsupplementen heb gedaan, zit ik toevallig vrij goed in het Dossier Testosteronverhogende Supplementen. En daarom kan ik naar eer en geweten zeggen dat er wel degelijk natuurlijke stoffen zijn die je aanmaak van testosteron kunnen verhogen.

Zeker als je kraaloogjes en een staart hebt, op vier poten loopt en graag in een molentje rent, is het verhogen van de testosteronspiegel niet zo’n probleem. In de wetenschappelijke literatuur vind je moeiteloos dierstudies waarin bijvoorbeeld de extracten van planten als Ocinum sanctum, Basella alba en Herba epimedii de testosteronspiegel flink kunnen verhogen. En omdat slimme onderzoekers van de supplementenindustrie precies weten hoe je de wetenschappelijke literatuur kunt leegplunderen, vind je die extracten dus ook in allerlei testosteronverhogende supplementen.

Ratten, muizen & mensen

Inderdaad, labmuizen en labratten zijn geen mensen. Mensen hebben een relatief korte dunne darm, en nemen daardoor allerlei stoffen in planten minder goed op dan muizen en ratten. Bovendien hebben mensen een metabolisme dat tamelijk efficiënt is als het om het neutraliseren van lichaamsvreemde stoffen gaat. Veel stoffen die een interessant effect hebben in een proefdier, doen dan ook meestal weinig of niets bij ons. Een stof die leuke dingen doet als je hem geeft aan een proefdier, zou je dus ook moeten testen op mensen. En dan voordat je hem in een supplement stopt.

Jammer genoeg gebeurt dat vaak niet. De meeste extracten die je vindt in testosteronverhogende formules zijn nooit getest op mensen. De kans dat formules met zulke extracten de testosteronspiegel opkrikken is dan ook niet zo groot. Begrijp me goed: ik beweer niet dat die producten niet werken. Ik zeg alleen dat hun werking niet bewezen is.

Humane studies

Er zijn gelukkig wel een paar stoffen die ook in humane studies wel degelijk de testosteronspiegel laten stijgen. Een hele bekende is zink. Turkse bewegingswetenschappers publiceerden in 2006 een onderzoek waarin ze worstelaars dagelijks ongeveer 200-250 milligram zinksulfaat lieten slikken, en zagen dat daardoor hun vrije testosteronspiegel met een krappe veertig procent toenam. Die dosis lijkt misschien errug hoog, maar zinksulfaat trekt ook veel water aan. Uitgedrukt in elementair zink gaven de onderzoekers hun proefpersonen slechts enkele tientallen milligrammen zink.

In een vergelijkbaar onderzoek zagen diezelfde onderzoekers dat ook suppletie met magnesium de vrije testosteronspiegel met enkele tientallen procenten liet stijgen.

Die gegevens zijn trouwens in lijn met epidemiologisch onderzoek onder grote groepen mannen. Uit die studies blijkt meestal dat een relatief hoge inname van zink en magnesium samengaat met een relatief hoge testosteronspiegel. Het verband wordt sterker naarmate mannen ouder zijn.

Minder bekend is dat ook een alledaagse specerij als gember de testosteronspiegel van mannen kan verhogen. In de wetenschappelijke tijdschriften die je vindt in Westerse universiteitsbibliotheken vind je eigenlijk alleen maar dierstudies waarin gember de testosteronspiegel verhoogt, maar lang niet alle onderzoekers in Arabische, Afrikaanse, Zuid-Amerikaanse en Aziatische landen publiceren in die tijdschriften. In plaats daarvan verschijnen hun onderzoeksresultaten in kleinschalige wetenschappelijke media, de ene keer omdat die minder kritisch zijn dan de tijdschriften, de andere keer omdat het minder geld kost om in de kleine media te publiceren. Het is even zoeken, maar in die vaak obscure wetenschappelijke media vind je humane studies naar de hormonale effecten van gembersuppletie.

Hier vind je zo’n onderzoek, verricht door onderzoekers uit het door conflicten geteisterde Irak. Hij is methodologisch allesbehalve perfect, maar toch verdraaid interessant. De onderzoekers gaven mannen met vruchtbaarheidsproblemen elke dag een onbekende hoeveelheid gember, en zagen dat hun testosteronspiegel daardoor ongeveer twintig procent steeg. Opvallend is dat ook de LH-spiegel van de mannen steeg met veertig procent.

In de meeste studies verlagen plantaardige stoffen die de testosteronspiegel verhogen de LH-spiegel. Da’s logisch. LH is een hormoon waarmee de hypofyse, een klier in de hersenen, de aanmaak van testosteron regelt. Als de concentratie testosteron in de bloedbaan toeneemt, schroeft de hypofyse de afgifte van LH terug – zodat de concentratie testosteron weer kan normaliseren. Maar op de één of andere manier gebeurt dat kennelijk niet bij gember.

Veiligheid

Als je dus je testosteronspiegel wilt verhogen met supplementen, dan heb je dus een goede kans van slagen met enkele honderden milligrammen magnesium, enkele tientallen milligrammen zink of meerdere grammen gember – of een geconcentreerd gemberextract.

Een bijkomend voordeel van zo’n cocktail is dat hij waarschijnlijk veiliger is dan de producten met allerlei exotische extracten. Niet alleen hun werking is nooit goed onderzocht, ook hun veiligheid is meestal niet goed bestudeerd. Bovendien zijn veel van die formules strikt genomen illegaal. In Europa mogen voedingsmiddelen en supplementen pas op de markt verschijnen als Brussel hun veiligheid heeft bestudeerd, en heeft geconcludeerd dat ze geen kwaad kunnen. Legio supplementenwebwinkels liggen echter vol met producten die zo’n keuring niet hebben ondergaan, en dus eigenlijk helemaal niet in de Europese Unie mogen worden verkocht. En bij die producten zitten veel, heel veel testosteronverhogende formules.

Beperkt effect

Even terug naar de werkzaamheid van testosteronverhogende formules. Ik vertelde hierboven dat de supplementencritici op de fora ongelijk hebben als ze zeggen dat testosteronverhogende supplementen onzinnig zijn. Maar ergens hebben ze natuurlijk ook wel een punt. Twintig, dertig of veertig procent meer testosteron is niet zo veel. Anabolengebruikers verhogen de concentratie testosteron in hun lichaam met honderden procenten. Kijk, dat zet zoden aan de dijk. Dat kan effect hebben op de aanmaak van spieren, de ontwikkeling van kracht en het herstel van trainingen. Vergeleken met het effect van farmacologische dopingpreparaten stelt het effect van een supplement weinig voor.

Maar daar kun je dan weer tegen in brengen dat een goed geformuleerd supplement veiliger is dan synthetische androgenen. Bovendien kunnen die tientallen procenten verhoging voor mannen die weinig testosteron produceren in theorie het verschil betekenen tussen een te lage aanmaak van testosteron en voldoende aanmaak van testosteron.

Testosteron & leefstijl

Persoonlijk zou ik, als ik mijn testosteronspiegel zou willen verhogen, pas in de laatste plaats supplementen gebruiken. Ik zou in de eerste plaats naar mijn lichaamssamenstelling kijken. Een te lage aanmaak van testosteron kan ook een gevolg zijn van overgewicht. Te grote vetreserves verlagen de afgifte van testosteron – en als dikke mannen afslanken stijgt automatisch de concentratie testosteron in hun bloed.

Een net zo belangrijke factor is slaap. Ik zou zorgen voor voldoende slaap van goede kwaliteit. Legio mannen, en zeker wat oudere mannen, slapen te weinig of slapen gewoon slecht. Daardoor kan de aanmaak van testosteron volledig onderuitgaan. Het gros van het testosteron dat in je lichaam circuleert komt nu eenmaal vrij tijdens de slaap. Mannen die voldoende slapen hebben soms wel twee keer meer testosteron in hun bloed dan mannen met een flink slaaptekort. En jazeker, als mannen met zo’n slaaptekort weer normaal gaan slapen, dan kan hun testosteronspiegel volgens Amerikaans onderzoek vertweevoudigen.

En dan, als mijn lichaamssamenstelling in orde was en als ik prima sliep, dan ging ik kijken naar testosteronverhogende supplementen. Als kers op de taart, zullen we maar zeggen. Ik kan er niks aan doen. Zoals ik al zei: ik ga gebukt onder een buitengewoon grote interesse in die dingen.

Willem Koert