Als het gaat om gezonde voeding, dan is er geen onderwerp dat meer afgekloven en uitgekauwd is dan vitamines. Daarover weten nu wel alles, denk je waarschijnlijk. Je kunt vitaminepillen in elke supermarkt kopen, en slikken als aanvulling op je voeding. Ze zijn spotgoedkoop, de positieve effecten worden pas op de langere termijn zichtbaar – en dat is eigenlijk alles wat er over vitamines te weten is. Ander onderwerp, alstublieft.

Niet zo snel, vriend. Als je de moeite neemt om verder te kijken dan je neus lang is (en uit het feit dat je deze blog leest blijkt dat je dat graag doet), dan kom je al snel tot de conclusie dat we nog lang niet alles weten over vitamines. En dat het voor de meeste vitaminesupplementen nog maar de vraag is of ze ons ook echt gezonder maken. Dat is een boude uitspraak, ik weet het. Ik zal hem onderbouwen. 

Vitamine B1

Neem vitamine B1 of thiamine, een vitamine die nodig is voor de omzetting van koolhydraten in energie. Al duizenden jaren geleden wisten mensen dat een onevenwichtige voeding kan leiden tot de ziekte beriberi, waarbij zenuwen en hart en bloedvaten beschadigd worden, maar pas in 1913 wist de chemicus Charles Funk, de man die de term ‘vitamine’ bedacht, een extract uit rijst te isoleren dat voorkwam dat mensen de beriberi kregen. Een kwart eeuw later slaagde een andere chemicus, Robert Williams, erin om de stof die we nu thiamine noemen in zijn laboratorium te synthetiseren.

In bijna alle vitaminesupplementen zitten thiaminemoleculen die bedrijven, in navolging van Robert Williams, synthetiseren. Meestal gebeurt dat door micro-organismen, zoals de E. coli-bacterie. Die vitamines zijn identiek aan de vitamines in levensmiddelen, zegt de voedingsindustrie. En dat is onjuist.

Ik ga nog even door op thiamine. De thiamine in supplementen is bijna altijd thiamine-hydrochloride (vaak afgekort tot thiamine HCl) of thiamine-mononitraat. In voedingsmiddelen vind je thiamine niet in die vormen. In voedingsmiddelen zit het thiaminemolecuul meestal vast aan fosfaatgroepen. Dan moet je denken aan verbindingen als thiamine-monofosfaat, thiamine-difosfaat, thiamine-trifosfaat, adenosine-thiamine-trifosfaat en adenosine-thiamine-difosfaat.

Halverwege de vorige eeuw hebben onderzoekers in dierproeven, en soms in kortdurende humane studies, bepaald dat de thiamine HCl en thiamine-mononitraat beschermen tegen ziekten als beriberi, en daarmee was voor de wetenschappers de kous af. Ze achtten het bewezen dat de synthetische vitamine B1 identiek was aan de vitamine B1 in voedingsmiddelen. 

Vitamine E

Wat voor vitamine B1 geldt, geldt voor bijna alle synthetische vitamines in supplementen. Ze lijken op de natuurlijke vitamines in voeding, maar ze zijn niet identiek. Een ander voorbeeld is vitamine E. Vitamine E in voeding is een verzameling van beschermende stoffen, die agressieve moleculen kunnen neutraliseren. In voedingsmiddelen als noten, groenten en plantaardige oliën vind je bijvoorbeeld alpha-, bèta-, gamma- en delta-tocoferol. Al die analogen hebben een andere functie, en waarschijnlijk hebben we van al die analogen kleine hoeveelheden nodig om optimaal gezond te blijven.

In de meeste supplementen zit maar 1 analoog – alfa-tocoferol, om precies te zijn. Maar van die ene vorm van vitamine E in supplementen vind je in supplementen weer meerdere vormen. In voedingsmiddelen zit maar één analoog: RRR-alpha-tocopherol. Als chemici vitamine alfa-tocoferol synthetiseren, ontstaan er naast RRR-alfa-tocoferol nog een klein dozijn legio andere analogen – en die zitten allemaal in supplementen.

Of die cocktail van stoffen hetzelfde doet als de vitamine E in voeding? Je zou zeggen van niet, maar we weten er niet het fijne van. Het is nooit goed uitgezocht. Maar het kleine beetje onderzoek dat we wel hebben wijst wel in die richting. 

Het geval foliumzuur

Dat onderzoek heeft onder meer betrekking op foliumzuur. Foliumzuur in supplementen is de synthetische vorm van vitamine B11, een vitamine die onder meer nodig is om cellen te laten delen. In voedingsmiddelen zit geen foliumzuur, maar vind je verschillende folaten. Uitgeklede versies daarvan circuleren in het lichaam.

De meeste mensen maken enzymen aan die foliumzuur moeiteloos omzetten in folaten. Geef je die mensen foliumzuur, dan vind je daarna in hun bloed geen foliumzuur, maar uitsluitend natuurlijke vormen van vitamine B11 terug. Niks aan de hand, dus. Bij enkele tientallen procenten van de mensen zit de vork anders aan de steel. Bij hen werken die enzymen langzaam, en duikt de synthetische B11-variant wel degelijk op in de bloedbaan.

In 2007 publiceerden Wageningse onderzoekers een trial waarin patiënten met een voorstadium van darmkanker en langzaam werkende folaatenzymen een half jaar lang dagelijks 5000 microgram foliumzuur slikten. De hoop was dat de suppletie de kansen van de patiënten zou verbeteren, maar de toediening van het synthetische foliumzuur werkte averechts. De onderzoekers zagen dat in de cellen van de patiënten de synthetische vitamine het aantal genetische foutjes liet toenemen. Bovendien verstoorde de suppletie de werking van antikankergenen, die normaliter voorkomen dat gezonde cellen veranderen in kankercellen.

Nou is 5000 microgram foliumzuur per dag een extreem hoge dosering. Het voedingscentrum houdt een maximale dosering van 1000 microgram per dag aan. Dat moet bijna wel fout gaan, zou je zeggen. In vitro-studies van dezelfde groep onderzoekers suggereren echter dat niet die extreme dosering, maar het gebruikte soort vitamine B11 de averechtse resultaten veroorzaakte… 

Geen paniek

De strekking van deze blog is niet dat reguliere multivitamines ineffectief of gevaarlijk zijn. Dat zou overdreven zijn. Tekorten aan vitamines zijn zo algemeen dat een multivitamine voor de meeste mensen toch heus een waardevolle aanvulling van het dieet is, ook al wijken de vitamines in de meeste producten af van de vormen waarop ons lichaam het beste is berekend. Maar aan de andere kant is het langdurig gebruik van extreem hoge doseringen van die vitamines onverstandig. Jarenlang elke dag 5000 microgram foliumzuur slikken is niet gezond. Voor mensen die gewoon het beste van het beste willen, is dat waarschijnlijk niet genoeg. Zij willen het liefste een multi met uitsluitend natuurlijke vitamines. Nou, dankzij ***bescheiden kuchje*** Power Supplements is die er. Met uitsluitend vitamines die niet zijn gesynthetiseerd, maar zijn gewonnen uit natuurlijke bronnen, en ook nog goed gedoseerd, niet extreem hoog maar zeker niet bekrompen laag.

Willem Koert