Ik hoor het je denken. “Wablief? Een blog op PowerSupplements.nl over het placebo-effect? Dat zal wel gaan over supplementen die niet werken.” En inderdaad, dat had heel goed gekund. Maar het wordt niet de strekking van dit verhaal. We gaan het hebben over supplementen die wèl werken.

De ontdekker van wat wij nu ‘het placebo-effect’ noemen was de Amerikaanse arts en onderzoeker Harry Beecher. Beecher werkte tijdens de tweede wereldoorlog in een veldhospitaal onder soms erbarmelijke omstandigheden, waardoor het kon gebeuren dat hij moest zorgen voor soldaten met ernstige verwondingen zonder dat hij morfine had om ze te verdoven. In die situaties injecteerde hij zijn patiënten met zout water, en vertelde hij ze dat ze flinke dosis morfine hadden gekregen. En vaak werkte dat. De verwachting dat door de injectie de pijn zou verdwijnen of, als je dat liever wilt, de kracht van menselijke geest, zorgde ervoor dat dit ook werkelijk gebeurde.

Later, toen de oorlog was afgelopen en Beecher was teruggekeerd naar de universiteit van Harvard, publiceerde hij in de jaren vijftig in de Journal of the American Medical Association het artikel The Powerful Placebo. Door dat artikel kennen we nu allemaal de term ‘placebo’. Maar artsen in de negentiende eeuw kenden datzelfde effect al heel goed, zo kun je lezen in het artikel. Ze gaven placebo’s aan patiënten die leden aan denkbeeldige ziekten, of aan ziekten waarvoor gewoon geen behandeling bestond.

Slechte naam

In supplementenland heeft het placebo-effect een slechte naam gekregen. Malafide producenten gebruiken het effect met wisselend succes om onzinsupplementen te verkopen, zo weet iedereen die zich in deze materie verdiept. Geen wonder. Als je een overtuigend label op een flesje water plakt en er de juiste verkoopriedel bij afsteekt, dan kun je dat flesje water verkopen als een energiedrankje – dat gebruikers echt alerter en wakkerder maakt. Veel wetenschappers die niets moeten hebben van voedingssupplementen zijn er dan ook heilig van overtuigd dat het placebo-effect de kurk is waarop de supplementenindustrie drijft.

Dat is natuurlijk sterk overdreven. Er zijn legio goed opgezette studies, die rekening houden met het placebo-effect en glashard die aantonen dat heel wat supplementen gewoon werken. Maar het is ook duidelijk dat je de kracht van het placebo-effect moeilijk kunt onderschatten. Volgens recent onderzoek kunnen placebo’s zelfs zoiets ongrijpbaars als creativiteit vergroten. Er is geen enkel regulier middel dat zoiets kan.

Beweging wordt gezonder

Een andere overtuigende illustratie van de kracht van het placebo-effect is een experiment dat de Amerikaanse psychologen Ellen Langer en Alia Crum uitvoerden bij een groep schoonmakers in hotels. Schoonmaakwerk is redelijk zwaar lichamelijk werk, en eigenlijk erg gezond. Maar schoonmakers zien zichzelf vaak niet als ‘gezond’. Ze zijn vaak zelfs niet op de hoogte van de positieve gezondheidseffecten van lichamelijke inspanning. Dus vertelden Langer en Crum de schoonmakers dat ze dankzij hun werk eigenlijk een behoorlijk gezonde leefstijl hadden. In de weken nadat de psychologen die kennis hadden overgebracht verloren de schoonmakers, zonder dat ze hun manier van leven veranderden of anders gingen eten, een beetje vetmassa, werd hun taille slanker en verminderde hun bloeddruk. Iets wat gezond was (lichamelijk werk) werd nog gezonder doordat de schoonmakers hoorden dat lichaamsbeweging gezond was – en de kracht van hun geest de positieve fysiologische effecten van lichaamsbeweging ging ondersteunen.

Het placebo-onderzoek zoals dat nu plaatsvindt aan universiteiten en onderzoeksinstellingen is bedoeld om medicijnen en behandelingen die echt werken nog effectiever te maken. Farmacologische bedrijven gebruiken die kennis al jaren. Als ze medicijnen maken die gebruikers actiever, alerter of energieker moeten maken, dan hebben die niet voor niets een rode of een gele kleur. Door placebo-onderzoek weten we immers dat placebo’s met die kleur een stimulerende werking hebben. En andersom hebben medicijnen die een rustgevende werking moeten hebben vaak een blauwe of groene kleur.

Supplementen

Wat werkt voor farmacologische middelen werkt natuurlijk ook voor supplementen. Deugdelijke supplementen bevatten natuurlijke stoffen, die ook in onze voeding of in ons lichaam voorkomen. Ons lichaam is gewend aan die stoffen, en daardoor zijn goede supplementen bij verstandig gebruik veilig. Dat soort stoffen hebben niet zulke sterke effecten als farmacologische verbindingen, die lichaamsvreemd zijn. De werking van supplementen is subtiel. Sportsupplementen als creatine, bèta-alanine of natriumbicarbonaat zullen nooit net zo’n duidelijke prestatieverbeterende werking hebben als – we noemen maar wat – anabole steroïden, amfetamines of EPO.

Als lichaamsbeweging gezonder wordt door het placebo-effect, en medicijnen door het placebo-effect beter gaan werken, dan zou het placebo-effect toch ook de werking van supplementen moeten versterken?

Volgens een Schots onderzoek, dat in 2007 verscheen in de Journal of Sport & Exercise Psychology, is dat inderdaad het geval. De Schotten gaven duursporters een dosis natriumbicarbonaat en lieten ze een afstand zo snel mogelijk afleggen. Wisten de sporters dat ze natriumbicarbonaat gebruikten, dan renden ze sneller dan als ze geen supplement gebruikten. Maar maakten de onderzoekers de sporters wijs dat ze geen actieve stoffen hadden gekregen, dan verdween de prestatieverbeterende werking van bicarb voor het overgrote deel.

Verbeterde werking

Ook supplementen waarvan we zeker kunnen zijn dat ze werken, werken dus beter door het placebo-effect. En dat is interessante kennis voor mensen die met kennis en gedrevenheid supplementen gebruiken. Als je het placebo-effect de kracht van de geest kunt mobiliseren, gaan je supplementen beter werken, ongeacht het doel waarvoor je die supplementen gebruikt.

Dat kan bijvoorbeeld door om te beginnen eerst research te doen naar een supplement voordat je het gaat gebruiken, en het pas te gaan slikken als je het aannemelijk acht dat het product veilig en werkzaam is.

Daarnaast is het van essentieel belang dat je een goed gevoel hebt bij de leverancier. Uit medische studies weten we bijvoorbeeld dat medicijnen beter werken als ze worden voorgeschreven door een arts waarvan de patiënt het gevoel heeft dat hij competent is. Net zo belangrijk is empathie: de medicijnen van empathische artsen, die laten merken dat ze geïnteresseerd zijn in hun patiënten en met hen meeleven, werken beter dan de medicijnen van artsen die zich koel en afstandelijk opstellen.

Vertaald naar supplementen betekent dit dat een leverancier die zich baseert op wetenschappelijke studies, en in zijn assortiment bijvoorbeeld alleen producten opneemt waarvan studies de werking onderbouwen, een grotere placebowerking induceert dan een supplementencowboy die alles verkoopt wat los of vast zit. Om diezelfde reden werken supplementen waarschijnlijk beter als je ze koopt bij een leverancier die kan vertellen waarom en hoe een supplement moet werken dan van een cowboy zonder aantoonbare kennis van zaken.

En als die leverancier zijn klanten ook nog eens serieus neemt, en aantoonbaar moeite doet om ze de best mogelijke service en informatie te geven, dan weet je het helemaal zeker. Bij zo’n bedrijf zit je goed.

Willem Koert